Verdrink geen dooie eend, de kunst van beminnelijke doeltreffendheid

Vrouwen aan de top in het bedrijfsleven: waarom lukt dat niet? Feit is dat je als vrouw snel tegen vooroordelen aanloopt. Bekend zijn de voorbeelden van een jonge man (jong en veelbelovend) en vergelijkbare jonge vrouw (jong en onervaren).

Als hij ‘assertief’ is, is zij ‘agressief’. Voorzichtigheid: hij is weloverwogen, zij durft niet. Dominantie: hij is daadkrachtig en competent, zij is niet sociaal vaardig. Lastig om hier doorheen te breken! Maar als vrouw heb je zelf ook nog wat te doen: waar mannen bij uitdagingen gewoon aan de slag gaan en kijken waar het schip strandt, zijn vrouwen bang door de mand te vallen en gaan ze uitdagingen liever uit de weg. Niet doen! zegt Marry de Gaay Fortman in het boek Verdrink geen dooie eend - De kunst van beminnelijke doeltreffendheid. Als het mislukt, is er altijd een oplossing. En als je ergens voor gevraagd wordt, heb je de gun-factor, en moet je het zeker doen. Grijp je kans!

Het boek bestaat uit 8 hoofdstukken over organisatiecultuur en gedrag, communicatie en onderhandelen. Het laatste hoofdstuk gaat specifiek over de wettelijke regeling voor diversiteit in de bestuurskamer en het 30% vrouwen streefcijfer. Het nawoord ‘Hoe nu verder?’ en 9 tips voor beminnelijk èn doeltreffend blijven, ronden het boekje af. Het boek is niet bedoeld om vrouwen te empoweren (geen Hollandse Lean In dus), maar om mannen en vrouwen met elkaar te verbinden, zodat de top in balans komt, en om beminnelijk en professioneel samen te werken zodat het fundament van de organisatie steviger wordt. Verwacht geen eye-openers of verrassende theorieën, maar leer van De Gaay Fortman’s persoonlijke ervaringen (en de fouten die ze maakte!) op weg naar de top (managing partner van een groot advocatenkantoor). Hoe kwam ze aan de top? Deed ze concessies? Hoe ging ze om met (ontbrekende) competenties en met concurrentie? En wat is haar visie om meer vrouwen aan de top te krijgen? Ook zijn er een aantal familiefoto’s opgenomen, dat maakt het boek heel persoonlijk.

Persoonlijk, grappig èn voorspellend is een verhaal uit haar jeugd: ze is een tomboy en vecht op het schoolplein. Haar moeder doet haar daarom op judo. Héérlijk vindt ze die machtsstrijd! Al snel is ze geen partij meer voor de meisjes en vecht ze tegen de jongens. Totdat ze wordt uitgesloten van een (jongens)wedstrijd: het is zo zielig voor de jongens als ze van een meisje verliezen! Het is niet de laatste keer dat ze als bedreiging wordt gezien. En in de top van het bedrijfsleven gaat het dan ook hard-tegen-hard en wordt op de man (of vrouw) gespeeld in plaats van op de bal. De Gaay Fortman stelt: laat je hierdoor niet afleiden, houd focus op je doel. Als je veel aandacht besteedt aan negativiteit, of aan zaken die je toch niet kunt veranderen, verdrink je dooie eenden. Dat is zinloos.

De Gaay Fortman is vrij direct in haar communicatie, ze geeft een aantal voorbeelden waarin dat bepaald niet de beste manier was om een kwestie aan te pakken. Iemand ‘en plein public’ de oren wassen bijvoorbeeld. Of je nu gelijk hebt of niet (nog erger!), dat is nooit de juiste methode en verpest elke relatie. Blijf professioneel en vooral beminnelijk, leer van mijn fouten, is een van de boodschappen van haar boek.

‘Getting to yes’ is De Gaay Fortman’s motto, en ze illustreert het concept met een mooi verhaal. Twee zusters maken ruzie over de erfenis van hun vader: een sinaasappelplantage. De ene vindt dat ze recht heeft op de plantage omdat ze de oudste is, de ander omdat ze jaren voor vader heeft gezorgd. Een oom adviseert de plantage maar te splitsen. Een buurvrouw vraagt wat de zusters met de sinaasappelen gaan doen. De ene zuster wil vers sap bezorgen aan de hotels in de buurt. De andere zuster wil met de schillen authentieke sinaasappeltaarten bakken. Omdat de zusters zo bezig waren met hun standpunten verdedigen, hadden ze geen aandacht gehad voor elkaars belangen. En die bleken prima te verenigen te zijn, zonder de plantage te splitsen, wat achteraf dus een erg slecht idee bleek. Getting to yes gaat om het hoogst haalbare gedeelde belang bereiken. Een goede onderhandelaar heeft dan ook oog voor het belang van de ander.

Van een advocate verwacht je een formele, misschien zelfs saaie schrijfstijl, maar dàt vooroordeel blijkt voor dit boek niet te kloppen: Verdrink geen dooie eend is heel vlot geschreven, met de nodige humor en gelardeerd met aansprekende voorbeelden. Het leest bijna als een biografie. Ook (of juist) goed leesvoer voor mannen!

Elly Stroo Cloeck is specialist op het gebied van GRC en Internal Audit. Daarnaast schrijft ze samenvattingen en recensies van managementboeken. Ze ontving dit boek van Managementboek.nl om te recenseren.

Verdrink geen dooie eend - 'De moeite waard'

Marry de Gaay Fortman, advocaat-partner bij Houthoff en voorzitter van Topvrouwen.nl maakt zich zorgen over de doorstroom van vrouwen naar de top. Ze schreef er een boek over.

Daarin houdt ze niet alleen een pleidooi voor meer diversiteit in organisaties, ook deelt ze haar uitgangspunten en werkwijze, samengevat als ‘beminnelijke doeltreffendheid’. Daarmee heeft ze in allerlei werksituaties veel voor elkaar gekregen. Ook in jouw werksituatie zul je het kunnen toepassen - als man of als vrouw. Last but not least geeft ze met haar boek een kijkje in het leven aan de top.

Het belang van diversiteit

De Gaay Fortman is op een missie naar een samenleving waarin gelijkwaardigheid de normaalste zaak van de wereld is. Niet alleen om principiële redenen, ook omdat het bedrijfseconomisch hard nodig is in tijden van disruptie en digitalisering. Teams en organisaties zijn immers sterker wanneer er mensen met verschillende achtergronden, nationaliteiten en leeftijden werken. Wanneer een team een diverse samenstelling heeft, pakken ze vraagstukken aan vanuit verschillende invalshoeken en perspectieven. Dat levert ook meer oplossingsrichtingen op. ‘Om echt toekomstbestendig te zijn moeten bedrijven al het talent omarmen dat ze kunnen vinden.’

Het wil nog niet echt lukken

Ondanks goede voornemens verloopt de doorstroom van vrouwen naar de top nog steeds langzaam. We halen het streefcijfer van 30% bij lange na niet. Dat komt omdat leiders - meestal blanke mannen van middelbare leeftijd - over het algemeen kiezen voor mensen die op hen lijken. Dat heeft een voordeel: minder conflicten. Maar je hebt ook meer blinde vlekken in je team. Zo houdt het systeem zichzelf in stand. Hoe verander je dat?

Werken aan een gezonde cultuur

De cultuur van een organisatie werkt als een referentiekader en geeft een basis om je eigen handelen en dat van je collega’s te toetsen. Op die manier helpt een gezonde cultuur om misstanden te voorkomen: ‘zo doen we dat hier niet’. Uber is een voorbeeld van een organisatie waar het helaas juist mis kon gaan door een ongezonde organisatiecultuur. Managers vielen vrouwen lastig, discrimineerden en namen klachten over seksuele intimidatie niet serieus. Pas nadat programmeur Susan Fowler een blog schreef over haar ervaringen, en dat blog wereldwijd rondging, stelde de directie een onderzoek in.

Nou is Uber een extreem geval, maar veel organisaties hebben in meer of mindere mate last van een ongezonde cultuur. We kennen helaas allemaal wel een voorbeeld van een organisatie waar mensen niet effectief communiceren, waar teamleden op de man spelen of de baas een meningsverschil persoonlijk maakt omdat hij wil winnen. Op zich is dat niet zo raar, zegt De Gaay Fortman. Zet een paar ambitieuze mensen bij elkaar, in een wereld waar het om (veel) geld draait, en je krijgt dit gedrag. Het vraagt persoonlijkheid en kracht om je eigen koers te varen en te blijven werken aan een gezonde cultuur.

Hoe ziet een gezonde cultuur er dan uit? De Gaay Fortman is helder: dat is een cultuur waar mensen van uiteenlopende pluimage naar elkaar toe bewegen, waar openheid is en mensen aanspreekbaar zijn op hun gedrag. En dat doe je dus met  ‘beminnelijke doelgerichtheid’: voer geen oorlogjes, maar focus je op een gezamenlijk doet. Negeer alle ruis die afleidt van dat gezamenlijke doel. En verspil geen energie aan nutteloze negativiteit of verloren zaken.

Stop met oorlogje voeren

Nu denk je misschien ‘makkelijker gezegd dan gedaan’? Want als je in een organisatie werkt waar oorlog voeren de gebruikelijke tactiek is, kan het eng zijn of ongemakkelijk voelen om als eerste daarmee te stoppen. De Gaay Fortman legt in verschillende hoofdstukken uit hoe je zelf op zo’n manier kunt werken, met de ‘Getting to Yes’-methode van William Ury en Roger Fisher als basis. De kern van die methode is om te focussen op achterliggende belangen en te zoeken naar oplossingen waarvan beide partijen kunnen profiteren. Die basishouding loopt door alle uitgangspunten van De Gaay Fortman heen - uitgangspunten waarmee je meer mee voor elkaar krijgt dan met oorlogje voeren. De moeite waard dus! Ik geef een paar voorbeelden.

#1 Neem het niet persoonlijk

Als je naar de top wilt, dan krijg je vroeg of laat te maken met mensen die het je moeilijk maken. Misschien ziet iemand jou als bedreiging voor zijn eigen loopbaan. Of hij is bang dat jij - omdat je anders bent dan de rest van het team - de vertrouwde ons-kent-ons-sfeer in gevaar brengt. Os ze denken dat je een vriendje van de baas bent. Hoe dan ook - daardoor ontstaat verstoorde communicatie: de aandacht gaat niet meer naar het behalen van een gezamenlijk doel maar naar negativiteit. En het risico is, dat je je laat verleiden om daarin mee te gaan.

Het probleem is: alles dat je aandacht geeft groeit. Daarom, zegt De Gaay Fortman, ‘moet je dit gedrag charmant pareren, en je blik gericht houden op je doel. Neem het niet persoonlijk, maar zie het als zwakheid en onzekerheid van de tegenpartij.’

#2 Verdrink geen dooie eend

“Een dooie eend’ is een situatie waarin je het gezamenlijke doel toch uit het oog dreigt te verliezen, of waarin iemand duidelijk het onderspit delft. Het werkt dan contraproductief om die eend veel aandacht te geven - je komt dan immers op een terrein waar je helemaal niet wilt zijn.

In plaats daarvan werkt het beter om ook hier nuchter te blijven focussen op het gezamenlijke doel, of het gedeelde belang. Geef het negatieve niet te veel aandacht.

#3 Stop met polariseren

Het is niet productief om in te zoomen op verschillen tussen mensen en ons daarvoor bang te laten maken. In plaats daarvan moeten we de waarde van die verschillen juist verzilveren. Zoek daarvoor naar verbinding - stel je niet te kritisch en onafhankelijk op, maar zorg dat je kunt bonden met de anderen in het team. Denk aan het teambelang en steun elkaar.

Verrassend genoeg zijn dat volgens De Gaay Fortman kwaliteiten waar juist mannen goed in zijn: ze zijn gevoelig voor hiërarchie. Zegt een voorzitter iets waar hij het niet mee eens is? Dan zal een man het eerder laten zitten. Een vrouw probeert het aan te kaarten. Haar tip: wees niet en plein public een aanvaller, maar solidair en bespreek het achteraf.

Neem het stokje over

Zo geeft De Gaay Fortman verschillende tips hoe we de cultuuromslag binnen organisaties voor elkaar kunnen krijgen. Mannen roept ze op om niet langer bang te zijn om de macht te delen. Vrouwen moedigt ze aan om kansen te pakken en ruimte te claimen. Dat dit niet altijd makkelijk is, laat ze zien met een paar persoonlijke voorbeelden. En ons allemaal adviseert ze: doe het met beminnelijke doeltreffendheid. Dan bereik je meer en werk je aan een plezierige samenleving.

Yolanda van Heese is auteur en coach voor leidinggevenden en hun teams. Tevens is zij oprichter van Leaders Online.

Verdrink geen dode eend - 'Een fijn boek'

‘Waarom schrijf jij niet de Hollandse Lean in?’, vroeg een bevriend uitgever. Marry de Gaay Fortman zet zich tenslotte als voorzitter van de stichting Topvrouwen actief in voor meer vrouwen aan de top van het bedrijfsleven, net als Lean in-auteur Sheryl Sandberg.

Gelukkig heeft De Gaay Fortman haar aarzelingen terzijde geschoven (‘ja maar, ik ben geen businessgoeroe…’) en heeft ze een wijs en strijdbaar boek geschreven. Verdrink geen dode eend biedt inspiratie voor vrouwen én mannen, over doelen halen en het belang van diversiteit aan de top.

Beminnelijk doeltreffend

Met ‘verdrink geen dode eend’ bedoelt De Gaay Fortman: verspil geen energie aan zaken die niet bijdragen aan het halen van je doelen. Ruzie maken? Zinloos. Moeilijk doen over de vraag hoe ze haar werk combineert met de zorg voor haar gezin, oftewel De Vraag Die Een Man Nooit Krijgt? Verspilling van energie. In de clinch met een andere topvrouw die pertinent tegen quota is? Zonde. Inzoomen op verschillen tussen mensen? Niet productief! Niet dat De Gaay Fortman zelf altijd zo ‘zen’ is: openhartig beschrijft ze momenten waarop ze zelf ook een ‘dode eend’ was. Toen ze boos een tijdschrift naar het hoofd van een collega smeet, bijvoorbeeld. Geduld is niet haar sterkste kant, van competitie is ze niet vies. Haar machtigste middel in de strijd is de beminnelijke doeltreffendheid: laat professionele verhoudingen niet vergallen. Niet uit ‘watterigheid’, zoals ze het zelf noemt, of uit onbaatzuchtigheid, maar uit gezond eigenbelang.

Waanzin!

Of het nog nodig is om energie te steken in meer vrouwen aan de top, is voor De Gaay Fortman geen vraag. Er is geen gelijk speelveld. Het is niet vanzelfsprekend dat talentvolle, ambitieuze vrouwen de top bereiken. Niet in het bedrijfsleven, de board room is nog steeds een ‘white man’s world’. En ook niet in de politiek. Zo vond premier Rutte het volkomen normaal dat hij ‘ging voor kwaliteit’, diversiteit was van secundair belang. De Gaay Fortman is groot voorstander van quota, tot in ieder geval 30% van de topfuncties vervuld is door vrouwen. En ze maakt zich boos over het feit dat de wet die zou moeten zorgen voor die 30%, in de praktijk door bedrijven doodleuk genegeerd wordt. Laat staan dat er sprake is van handhaving. Haar strijdbaarheid spat van de pagina’s: “Het is simpelweg waanzin om vrouwen met al hun talenten en capaciteiten links te laten liggen."

Een boek vol zinnige adviezen

De Gaay Fortman deelt haar eigen professionele én persoonlijke ervaring en geeft zinnige adviezen. Over ‘nee’ zeggen bijvoorbeeld, als je een interessante functie aangeboden wordt. “Niets komt precies op het goede moment”. Over lange tenen en ego: weersta de neiging om lik op stuk te geven. Ken jezelf en je minder positieve kanten; daar ga je namelijk op zeker opmerkingen over krijgen. Van geintjes tot regelrechte rattige reacties. En dan? Beheers de kunst van het verdragen! Over werken en een gezin hebben: weet dat de zorg uitbesteden iets heel anders is dan de verantwoordelijkheid uit handen geven. Het boek eindigt zelfs met heel concrete tips voor vrouwen (ook nuttig voor mannen) op weg naar de top, zoals: twijfel niet aan jezelf, zing je eigen lof en maak keuzes die voor jou waardevol zijn.

Verdrink geen dode eend is een fijn boek met persoonlijke verhalen, referenties aan onderzoeken en wijze adviezen. In een interview met NRC vroeg De Gaay Fortman zich af of die combinatie het boek leuk leesbaar maakt. Jazeker, en meer dan dat!

Liesbeth Tettero, trainer en SheConsult coach in het openbaar bestuur: www.publice.nl